Η επιστροφή ενός τρελού στον κόσμο του ορθολογισμού

Κατά την διάρκεια του καρναβαλιού κάποιος μεταμφιέζεται ώστε να μοιάζει στον βασιλιά Ερρίκο Δ’ της Γερμανίας. Σ’ ένα ατύχημα όμως κτύπησε στο κεφάλι και για δώδεκα χρόνια πίστεψε ότι πραγματικά ήταν ο βασιλιάς. Όταν ανέκτησε το λογικό του άφησε τους άλλους να νομίζουν ότι εξακολουθούσε να πιστεύει ότι είναι ο βασιλιάς.

Enrico IV: Codesto vostro sgomento, perch? ora, di nuovo, vi sto sembrando pazzo! - Eppure, perdio, lo sapete! Mi credete; lo avete creduto fino ad ora che sono pazzo! - ? vero o no? (Li guarda un po', li vede atterriti). Ma lo vedete? Lo sentite che pu? diventare anche terrore, codesto sgomento, come per qualche cosa che vi faccia mancare il terreno sotto i piedi e vi tolga l'aria da respirare? Per forza, signori miei! Perch? trovarsi davanti a un pazzo sapete che significa? trovarsi davanti a uno che vi scrolla dalle fondamenta tutto quanto avete costruito in voi, attorno a voi, la logica, la logica di tutte le vostre costruzioni! - Eh! che volete? Costruiscono senza logica, beati loro, i pazzi! O con una loro logica che vola come una piuma! Volubili! Volubili! Oggi cos? e domani chi sa come! - Voi vi tenete forte, ed essi non si tengono pi?. Volubili! Volubili! - Voi dite: «questo non pu? essere!» - e per loro pu? essere tutto. - Ma voi dite che non ? vero. E perch?? - Perch? non par vero a te, a te, a te, (indica tre di loro,) e centomila altri. Eh, cari miei! Bisognerebbe vedere poi che cosa invece par vero a questi centomila altri che non sono detti pazzi, e che spettacolo danno dei loro accordi, fiori di logica! Io so che a me, bambino, appariva vera la luna nel pozzo. E quante cose mi parevano vere! E credevo a tutte quelle che mi dicevano gli altri, ed ero beato! Perch? guai, guai se non vi tenete pi? forte a ci? che vi par vero oggi, a ci? che vi parr? vero domani, anche se sia l'opposto di ci? che vi pareva vero jeri! Guai se vi affondaste come me a considerare questa cosa orribile, che fa veramente impazzire: che se siete accanto a un altro, e gli guardate gli occhi - come io guardavo un giorno certi occhi - potete figurarvi come un mendico davanti a una porta in cui non potr? mai entrare: chi vi entra, non sarete mai voi, col vostro mondo dentro, come lo vedete e lo toccate; ma uno ignoto a voi, come quell'altro nel suo mondo impenetrabile vi vede e vi tocca...

Ερρίκος Δ’: Ερρίκος Δ’: Ξέρετε τι σημαίνει να βρίσκεστε μπροστά σ’ ένα τρελό; Ότι βρίσκεστε μπροστά σ’ έναν άνθρωπο που κλονίζει συθέμελα όλα όσα έχετε κτίσει μέσα σας και γύρω σας, τη λογική σας, τη λογική του κάθε πράγματος που έχετε οικοδομήσει… Χτίζουν χωρίς λογική οι μακάριοι αυτοί άνθρωποι, οι τρελοί ή μάλλον με τη δική τους λογική που πετάει σαν φτερό! Άπιαστοι!... Εσείς κρατιέστε γερά κι αυτοί στέκονται στον αγέρα! Εσείς λέτε «αυτό δεν μπορεί να γίνει», ενώ γι΄ αυτούς μπορούν αν γίνουν τα πάντα. Έρχεστε εσείς και λέτε πως δεν είναι αλήθεια. Και γιατί; Επειδή φαίνεται αλήθεια σ’ εμένα, σ’ εσένα, σε εκατό χιλιάδες άλλους! Θα ‘πρεπε να δούμε τι είναι εκείνο το οποίο φαίνεται αλήθεια στους εκατό χιλιάδες άλλους που δεν τους λένε τρελούς, και τι θέαμα παρουσιάζει η κοινή παραδοχή, το άνθος αυτό της λογικής… Αλίμονο, αν εμβαθύνετε καθώς έκανα εγώ… Θα νοιώσετε σαν ζητιάνος μπροστά σε πόρτα που δεν θα σας ανοιχτεί ποτέ. Εκείνος που θα διαβεί την πόρτα δεν θα ‘σαστε ποτέ εσείς με τον εσωτερικό σας κόσμο καθώς τον ξέρετε και τον νοιώθετε. Αυτός που θα τη διαβεί θα είναι ένας άγνωστος σε σας, όπως τον ξέρει και τον νοιώθει ο άλλος εκείνος άνθρωπος, μέσα στον ανεξερεύνητο δικό του κόσμο!

Πηγή: Luigi Pirandello "Enrico IV", Atto secondo