Το πρόσωπο στο καβαλέτο. Από την causa pigmenti…
… στη causa existendi.
Η αυτοπροσωπογραφία εμφανίζεται σαν νέο ζωγραφικό είδος στην Αναγέννηση και ο Albrecht Dürer (1471 – 1528) για πρώτη φορά απεικονίζει το μελαγχολικό πρόσωπο του καλλιτέχνη. Μετά τις επιδράσεις της natura naturans του Baruch Spinoζa (1632 – 1670) και τον φιλοσοφικό rationalism του René Descartes (1596-1650), ο Diego Velázquez (1599 – 1660) δείχνει με ντροπαλότητα το δικό του πρόσωπο μέσα από την παραμόρφωση του καθρέφτη. Ο Michelangelo da Caravaggio (1573 – 1610) και η Artemisia Gentileschi (1593 – 1652) ελεύθεροι από συμβάσεις, ξεδιάντροποι ίσως, ζωγραφίζουν τον ασυγκράτητο ναρκισσισμό τους και ο Vincent van Gogh (1853 – 1890) χρωματίζει με παροξυσμό την ψυχική ένταση του δικού του προσώπου. Ο Egon Schiele (1890-1918), με τα διπλά πορτρέτα του, ζωγραφίζει τον διχασμένο εαυτό και ο Francis Bacon (1909 – 1992) το διασπασμένο πρόσωπο.
Μόνον ο Rembrandt van Rijn (1606 – 1669), όμως, μας προσφέρει τη δυνατότητα να ανακαλύψουμε τον άνθρωπο εκ των έσω, να γνωρίσουμε το υποσυνείδητό του μέσα από το πρόσωπο. Με αφετηρία τον ίδιο του τον εαυτό, αναπτύσσει μια διεργασία αναζήτησης της εσωτερικότητας στον άνθρωπο. Τόσο στις ατομικές προσωπογραφίες του, όσο και στις ομαδικές, ανακαλύπτει αλήθειες, διευρύνοντας το όραμα του ανθρώπου. Αυτή ακριβώς η ευάλωτη ανθρώπινη φύση είναι η ουσία, η πνευματική αλήθεια των προσωπογραφιών του.
Το σταθερό σε όλα είναι η ανθρωπιά. Αυτή είναι που τραβά τα μάτια, στα χοντρά χέρια του Αγίου Ιακώβου, στο χαρακωμένο, μακρύ πρόσωπο του Σίμωνα που με την έκφραση του ξυλοκόπου κοιτάζει το ξύλο του Σταυρού που θα μαρτυρήσει ή στα θλιμμένα μάτια του ανθρωπάκου με το κόκκινο μουστάκι και τη γενειάδα που κάποτε αποκαλούνταν «O Εβραίος Ραβίνος». Το δώρο του Ρέμπραντ είναι ότι σε αυτά τα πρόσωπα δείχνει όλα τα πρόσωπα.
Δείχνει τον ζωγράφο σε προχωρημένη ηλικία. Το πρόσωπο του δεν ήταν ωραίο και ο Ρέμπραντ δεν θέλησε ποτέ να κρύψει τη ασκήμια του. Μελετούσε το πρόσωπο του στον καθρέφτη με απόλυτη ειλικρίνεια. Χάρις σ’ αυτή την ειλικρίνεια σε λίγο παύουμε ν’ αναζητάμε την ομορφιά. Έχουμε μπροστά μας το πρόσωπο ενός πραγματικού ανθρώπου. Η εντύπωση μας είναι ότι γνωρίζουμε αυτόν τον άνθρωπο. Υπάρχουν προσωπογραφίες μεγάλων ζωγράφων που είναι αλησμόνητες για τον τρόπο με το οποίο συνοψίζουν το χαρακτήρα και το ρόλο ενός προσώπου. Ακόμη όμως και οι πιο μεγάλες απ’ αυτές μας θυμίζουν ήρωες μυθιστορημάτων ή ηθοποιούς στη σκηνή. Είναι πειστικά και εντυπωσιακά πορτρέτα, διαισθανόμαστε όμως πως δεν μπορεί να παρουσιάζουν παρά μόνον μια πλευρά ενός περίπλοκου ανθρώπου. Ακόμα και η Μόνα Λίζα δεν είναι δυνατόν να χαμογελούσε διαρκώς. Στις μεγάλες όμως προσωπογραφίες του Ρέμπραντ νοιώθουμε πως έχουμε μπροστά μας πραγματικούς ανθρώπους, νοιώθουμε τη ζεστασιά τους, την ανάγκη τους για κατανόηση και μαζί τη μοναξιά και τον πόνο τους. Εκείνη η οξεία και σταθερή ματιά, που ξέρουμε τόσο καλά από τις αυτοπροσωπογραφίες του Ρέμπραντ, φθάνει ως τα βάθη της ανθρώπινης καρδιάς.
Όπως ο Σαίξπηρ, μπορούσε να μπει στο πετσί κάθε λογής ανθρώπων και να ξέρει πως θα φέρονταν σε οποιαδήποτε περίπτωση. Είχε το χάρισμα να απεικονίζει αυτό που ο Σωκράτης, γλύπτης και αυτός μαθητής του Φειδία, αποκαλούσε «λειτουργία ψυχής». Γι’ αυτό μέσα από τις προσωπογραφίες του εξακολουθεί να παραδίδει μαθήματα αυτοσυνειδησίας στον σύγχρονο άνθρωπο.
Πηγή: Ανοικτή Γραμμή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου